Quan hệ nuôi con nuôi đã tồn tại từ lâu, mang tính chất nhân đạo sâu sắc, đảm bảo cho người được nhận làm con nuôi được chăm sóc và giáo dục phù hợp với đạo đức xã hội. Vậy trong trường hợp nhận trẻ em từ đủ 09 tuổi trở lên làm con nuôi thì có cần phải lấy ý kiến của trẻ em đó hay không?
1. Nhận trẻ từ đủ 09 tuổi làm con nuôi phải lấy ý kiến của trẻ?
Khi nhận trẻ em từ đủ 09 tuổi trở lên làm con nuôi thì cần phải lấy ý kiến của trẻ em đó. Căn cứ theo quy định tại Điều 21 của Luật Nuôi con nuôi năm 2010 có quy định về sự đồng ý cho làm con nuôi. Theo đó:
Việc nhận nuôi con nuôi bắt buộc phải lấy ý kiến và được sự đồng ý của cha mẹ đẻ của người được nhận làm con nuôi. Trong trường hợp cha đẻ hoặc mẹ đẻ của người được nhận làm con nuôi đã qua đời, mất tích, mất năng lực hành vi dân sự hoặc không xác định được thì cần phải lấy ý kiến và được sự đồng ý của một bên còn lại. Trong trường hợp cả cha đẻ và mẹ đẻ của người được nhận làm con nuôi đều đã qua đời, mất tích, mất năng lực hành vi dân sự hoặc không xác định được thì cần phải lấy ý kiến, được sự đồng ý của người giám hộ. Trong trường hợp nhận trẻ em từ đủ 09 tuổi trở lên làm con nuôi thì cần phải lấy ý kiến và được sự đồng ý của trẻ em đó;
Người đồng ý cho trẻ em làm con nuôi cần phải được cơ quan có thẩm quyền đó là Ủy ban nhân dân cấp xã nơi tiếp nhận hồ sơ tư vấn đầy đủ về mục đích cho nuôi con nuôi, quyền và nghĩa vụ phát sinh giữa cha mẹ nuôi và người được nhận làm con nuôi, quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ đẻ và con đẻ sau khi trẻ em đó được nhận làm con nuôi;
Sự đồng ý cần phải hoàn toàn tự nguyện, không bị lừa dối, ép buộc, trung thực, khách quan, không bị đe dọa, mua chuộc, vụ lợi cá nhân, không kèm theo yêu cầu trả tiền hoặc bất kỳ lợi ích vật chất khác;
Cha mẹ đẻ chỉ được đồng ý cho con nuôi khi con đã được sinh ra ít nhất trong khoảng thời gian 15 ngày.
Như vậy, theo điều luật nêu trên thì khi thực hiện thủ tục nhận trẻ em từ đủ 09 tuổi trở lên làm con nuôi thì cần phải lấy ý kiến đồng ý của trẻ em đó.
2. Lấy ý kiến của trẻ em đủ 09 tuổi về việc làm con nuôi có cần phải thành lập thành văn bản không?
Căn cứ theo quy định tại Điều 20 của Luật nuôi con nuôi năm 2010 có quy định về vấn đề kiểm tra hồ sơ phải lấy ý kiến của những người có liên quan. Theo đó, Ủy ban nhân dân cấp xã nơi tiếp nhận hồ sơ là cơ quan có thẩm quyền, có trách nhiệm và nghĩa vụ kiểm tra thành phần hồ sơ; trong khoảng thời gian 10 ngày được tính bắt đầu kể từ ngày nhận đầy đủ hồ sơ hợp lệ thì Ủy ban nhân dân cấp xã nơi tiếp nhận hồ sơ cần phải tiến hành xong việc lập ý kiến của những người có liên quan căn cứ theo quy định tại Điều 21 của Luật nuôi con nuôi năm 2010. Việc lấy ý kiến cần phải được lập thành văn bản, có đầy đủ chữ ký hoặc điểm chỉ của những người được lấy ý kiến.
Đối chiếu với quy định tại Điều 21 của Luật nuôi con nuôi năm 2010: Trong trường hợp nhận trẻ em từ đủ 09 tuổi trở lên làm con nuôi thì cần phải lấy ý kiến và được sự đồng ý của trẻ em đó (theo khoản 1 Điều 21).
Như vậy, theo điều luật nêu trên thì quá trình lấy ý kiến của trẻ em trong độ tuổi từ đủ 09 tuổi trở lên về vấn đề nhận nuôi con nuôi phải được lập thành văn bản, có đầy đủ chữ ký hoặc điểm chỉ của trẻ em được lấy ý kiến.
3. Tại sao phải quy định về việc lấy ý kiến trẻ em từ đủ 09 tuổi khi nhận con nuôi?
Việc cho – nhận con nuôi liên quan trực tiếp đến số phận của trẻ em. Như đã phân tích ở trên, tại khoản 1 Điều 21 của Luật nuôi con nuôi năm 2010 có quy định: Trong trường hợp nhận trẻ em từ đủ 09 tuổi trở lên làm con nuôi thì bắt buộc phải lấy ý kiến và được sự đồng ý của trẻ em đó. Quy định này của pháp luật cho phép trẻ em được bày tỏ ý chí nguyện vọng chính đáng của mình, đồng thời bảo vệ trẻ em khỏi trường hợp bị bắt ép hoặc đe dọa làm con nuôi. Đồng thời, theo quy định của Luật nuôi con nuôi năm 2010 phải sự đồng ý của trẻ em bắt buộc phải được thể hiện bằng văn bản có đầy đủ chữ ký hoặc điểm chỉ của trẻ em đó, dựa trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện, trung thực, không bị lừa dối, không bị ép buộc, không bị đe dọa, mua chuộc, không vụ lợi cá nhân, không kèm theo bất kỳ yêu cầu trả tiền hoặc lợi ích vật chất nào khác.
Đối với việc lấy ý kiến của trẻ về vấn đề nhận nuôi con nuôi thì vai trò của công chức tư pháp – hộ tịch là vô cùng quan trọng. Công chức tư pháp hộ tịch là người tư vấn trực tiếp giúp cho trẻ em nhận thức rõ về cha mẹ nuôi, quyền và nghĩa vụ của trẻ em trong tương lai, từ đó giúp cho trẻ em có khả năng quyết định đúng đắn trong việc làm con nuôi hay không làm con nuôi.
Các nhà làm luật cũng cho rằng, trẻ em trong độ tuổi từ đủ 09 tuổi trở lên đã có đầy đủ nhận thức về nhu cầu tình cảm, tinh thần, sự giúp đỡ, chăm sóc, giáo dưỡng và đã có thể thể hiện rõ ràng ý chí của mình. Vì vậy, sự đồng ý của trẻ em ở độ tuổi này là một trong những điều kiện bắt buộc để thực hiện thủ tục cho – nhận con nuôi.
Quy định này của luật nuôi con nuôi đã hướng đến mục đích bảo vệ quyền và lợi ích của trẻ em. Tuy nhiên, so với Luật Trẻ em năm 2016 thì quy định phải được sự đồng ý của trẻ em trong độ tuổi từ đủ 09 tuổi trở lên khi nhận nuôi con nuôi của Luật nuôi con nuôi năm 2010 vẫn chưa có sự tương đồng. Cụ thể, theo khoản 3 Điều 60 của Luật trẻ em năm 2016 có quy định về các yêu cầu đối với việc thực hiện chăm sóc thay thế: Phải xem xét ý kiến, nguyện vọng, thái độ, tình cảm của trẻ em tùy theo độ tuổi của trẻ em và tùy theo mức độ trưởng thành của trẻ em, trong trường hợp trẻ em từ đủ 07 tuổi trở lên thì bắt buộc phải lấy ý kiến của trẻ em đó. Độ tuổi của trẻ em được lấy ý kiến là 07 tuổi, nhỏ hơn 02 tuổi so với Luật Nuôi con nuôi.
Về độ tuổi của trẻ em được lấy ý kiến theo quy định của Luật trẻ em năm 2016 cũng tương đồng so với quy định của Luật Hôn nhân gia đình năm 2014 trong trường hợp: Cha mẹ ly hôn mà không thỏa thuận được người trực tiếp nuôi con thì cơ quan có thẩm quyền đó là Tòa án cần phải xem xét nguyện vọng của con từ đủ 07 tuổi trở lên (khoản 2 Điều 80 của Luật hôn nhân gia đình năm 2014). Việc lấy ý kiến của trẻ em từ đủ 07 tuổi trở lên là hoàn toàn hợp lý, vì trong điều kiện kinh tế xã hội phát triển như hiện nay, trẻ em ở độ tuổi này đơn thuần cũng đã có sự phát triển về nhận thức và nhu cầu tình cảm, môi trường sống, quan điểm được định hướng rõ ràng. Thiết nghĩ, trong vấn đề nuôi con nuôi cũng lên được sửa đổi trong thời gian tới để phù hợp với các văn bản pháp luật khác có liên quan.
Tóm lại, quy định về việc lấy ý kiến của trẻ em trong Luật Nuôi con nuôi đang hướng tới mục tiêu đảm bảo quyền lợi của trẻ em, không gây tổn thương cho trẻ em, đảm bảo trẻ em được quyền tự do bày tỏ ý kiến quan điểm của mình, ý kiến của trẻ em cần được thu thập theo trình tự luật định, bảo đảm sự tự nguyện của trẻ em khi đưa ra quan điểm về việc làm con nuôi của một gia đình khác. Vì vậy, pháp luật quy định sự đồng ý của trẻ em từ đủ 09 tuổi trở lên đối với việc được nhận làm con nuôi là một trong những điều kiện bắt buộc để có thể thực hiện thủ tục đăng ký nuôi con nuôi, khi đó việc đăng ký nuôi con nuôi mới có giá trị pháp lý.
- Nuôi con nuôi là gì? Mục đích và ý nghĩa của nuôi con nuôi?
- Trình tự thủ tục nhận nuôi con nuôi trong nước tại Việt Nam
- Những trường hợp miễn, giảm lệ phí đăng ký nuôi con nuôi
