Chùa Bút Tháp tọa lạc ở xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành (xưa kia là huyện Siêu Loại, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc). Từ lâu, chùa Bút Tháp, hay còn gọi là Ninh Phúc Tự, đã rất nổi tiếng bởi sự độc đáo về kiến trúc, lịch sử lâu đời…Đồng thời là nơi có nhiều tượng vào hàng đẹp nhất trong thế giới tượng cổ Việt Nam, tiêu biểu nhất là tượng Phật Quan Âm nghìn mắt nghìn tay, do Trương Thọ Nam tạc và hoàn thành vào năm 1656, thời Hậu Lê.
Tượng Phật Quan Âm nghìn mắt nghìn tay cao 3,7 m, ngang 2,1 m, dày 1,15 m. Cánh tay xa nhất có chiều dài là 200 cm, tượng có 11 đầu, 42 tay lớn và 958 tay dài ngắn khác nhau. Tính từ đài sen lên, tượng cao 235 cm.
Tượng Phật được tạo dựng với tư thế đang ngồi hành đạo thư thái, ung dung, vạt áo cà sa rủ xuống bệ như phủ lên muôn loài, thuần phục Tràng Ba Long Vương dữ tợn, đội tòa sen đưa Phật bà qua biển, bên dưới là các hình trang trí sóng nước sống động.
Đầu rồng đội tòa sen cao 30 cm, bệ tượng cao 54 cm. Đây được coi là một kiệt tác độc nhất vô nhị về tượng Phật và nghệ thuật tạc tượng – nghệ thuật làm nổi bật triết lý nhà Phật bằng thứ ngôn ngữ tạo hình hàm súc.
Tượng được đặt trên toà sen Rồng đội với dáng hành đạo, thư thái, đôi mắt quảng đại như bao quát cả không gian vũ trụ, đằng sau là vầng hào quang toả sáng, bên dưới là các hình trang trí sóng nước sống động như một thuỷ cung.
Tượng Quan Âm hai tay chắp trước ngực, hai tay để trên đùi với những ngón tay đan chéo biểu tượng cho dáng hành đạo và nhập định. Các chùm tay để trần từ sườn, vai, lưng, trên người với những tay được xếp vòng tròn từ lớn đến nhỏ hướng vào tâm (ngay sau gáy Phật).
Phía sau tượng có 958 cánh tay nhỏ, các chùm tay để trần từ sườn, vai, lưng, trên người; những tay được xếp vòng tròn từ lớn đến nhỏ hướng vào tâm.
Ðiều kỳ lạ là mỗi bàn tay lại hiện lên một con mắt mi dài, đen láy, độc đáo hơn nữa là nhịp điệu mỗi cánh tay không giống nhau. Nhìn tổng thể tượng Quan Âm nghìn mắt nghìn tay như những vòng hào quang toả ra từ tâm điểm.
Trên bệ tượng có khắc dòng chữ Hán: Nam Đông Giao, Thọ Nam – Trương tiên sinh – phụng khắc (tạm hiểu: Nam Đông Giao là địa chỉ, Thọ Nam là tên hiệu, Trương là họ, tiên sinh là bậc trí giả, phụng khắc là phụng mệnh trời đất dựng tượng để thờ).
Tượng Quan Thế Âm bồ tát thiên thủ thiên nhãn – dân gian gọi là Quan Âm nghìn mắt nghìn tay, có thể xem là một vũ trụ thu nhỏ, được sáng tác theo hệ thống quy luật rất chặt chẽ. Đó là những quy luật âm dương ngũ hành và bát quái, luôn bao hàm các cặp phạm trù đối lập nhưng thống nhất: Dương – Âm (thiện – ác, đỏ – đen, sáng – tối, trời – đất).
Tháng 10/2012, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định công nhận tượng Phật bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay ở chùa Bút Tháp, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh là “Bảo vật quốc gia”./.
