Như Đức Phật khi còn trẻ thơ, Ngài đi xem lễ Hạ Điền với cái tâm hoàn toàn thanh tịnh trong sáng, nhưng Ngài không biết giá trị của cái tâm ấy. Rồi sau này Ngài mới đi tìm, Ngài tu thiền định thì thấy chưa đúng vì còn phiền não & đau khổ, sau đó Ngài chuyển sang tu khổ hạnh cũng thấy không đúng vì vẫn còn phiền não & đau khổ. Cuối cùng Ngài buông xuống hết, nhớ lại hồi còn bé khi tâm rỗng lặng trong sáng thì ngay đó đâu có phiền não & khổ đau gì đâu.
Té ra cái tâm rỗng lặng trong sáng ấy đã có trước ngay từ đầu, vậy nên mới có câu “nhân chi sơ tính bổn thiện”. “Nhân chi sơ” không phải ý nói “khi ta mới sinh ra” mà ý nói “nguyên gốc bản tâm của mỗi người” vốn thanh tịnh trong sáng. Đức Phật cũng xác định bản tâm chói sáng Pabhassara citta đã có sắn ngay từ đầu.
Cái tâm ấy có thể gọi là “Phật tánh” cũng đúng, “tánh giác” hay “tánh biết” cũng đúng, nhưng mình ở trong nó nên mình không biết được giá trị của nó. Mình không biết rằng chính tánh biết ấy đã là Đạo Đế, và chính tánh biết ấy thấy được Niết-bàn. Ngay từ đầu mọi thứ đã quá rõ ràng rồi, nhưng chúng ta lại chưa thấy như vậy.
Thế rồi nơi mỗi người chúng ta xuất hiện bản ngã vô minh-ái dục, chúng ta lang thang tìm kiếm trong luân hồi sinh tử, ngụp lặn trong phiền não khổ đau để rồi hoàn toàn thất vọng mà buông bỏ. Đến khi xả ly-ly tham-đoạn diệt hết rồi mới phát hiện rằng, té ra Đạo Đế & Diệt Đế đã có sẵn rồi.
Vậy tu học chính là đi một vòng “luân hồi sinh tử” để đến cuối cùng mới nhận ra rằng “mình vốn không luân hồi sinh tử”…
