Đây là vấn đề chúng ta cần phải nắm vững.
Trong đạo Phật, không chú trọng trí thức mà chú trọng trí tuệ, không nói học giả mà nói hành giả, không nói nhà bác học mà nói người được trí tuệ vô lậu.
Bởi vì trí thức là trí do ý thức nhanh nhẹn khéo léo, so sánh phân biệt, đối chiếu rành rõ, khiến người nghe dễ nhận dễ hiểu.
Đó gọi là người trí thức.
Còn học giả là lượm lặt những hiểu biết của người khác, những cái hay, cái lạ góp nhặt về chứa đựng rồi cho đó là kiến thức của mình.
Kế nữa là những nhà bác học nghiền ngẫm, tìm kiếm rộng rãi trong các ngành triết học, khoa học… nghiên cứu phát minh thêm những sáng tạo mới.
Trí tuệ là sự nghiệp của người học Phật
Như vậy những nhà trí thức, học giả và bác học là nhắm thẳng vào ý thức sinh diệt, tìm tòi lượm lặt bên ngoài, chứa nhóm lại thành kiến thức của mình, rồi sử dụng trở lại kiến thức ấy.
Tất cả những sử dụng đó đều nhắm vào điều kiện vật chất, lo cho thân này cảnh này mỗi ngày mỗi sung túc, mỗi tốt đẹp, mỗi giàu có hơn.
Đó là lo trên phương diện sinh diệt, được rồi sẽ mất.
Ngược lại người học Phật lấy trí tuệ làm gốc.
Trí tuệ trong đạo Phật có chia ra hai phần: một là trí tuệ hữu lậu, hai là trí tuệ vô lậu.
Trí tuệ hữu lậu là gì?
Là Văn, Tư, Tu.
Văn tức là học.
Học cái gì?
Học những lời chân thật, Phật chỉ dạy lý thật của con người, lý thật của cuộc đời.
Chúng ta học để thấy được chân lý của con người và của muôn vật. Đó là Văn.
Tư là gì?
Khi học rồi chúng ta nghiền ngẫm cho tới nơi tới chốn, thấy rõ, hiểu tường tận vấn đề, đó là Tư.
Tu là gì?
Ứng dụng nghiền ngẫm tu hành bằng cách thấy đúng như thật chân lý Phật đã dạy, để tâm không nhiễm, không dính mắc tất cả pháp sinh diệt bên ngoài, đó là Tu.
Nhưng việc tu, học này còn ở trong sinh diệt nên gọi là trí tuệ hữu lậu, tức còn rơi rớt trong luân hồi sanh tử.
Trí tuệ vô lậu là gì?
Là Giới, Định, Tuệ.
Giới là phương tiện ban đầu để câu thúc, đừng cho tâm chúng ta phóng túng.
Từ Giới sanh Định, từ Định sanh Tuệ, trí tuệ đó không do học mà có, mà do chúng ta ứng dụng tu.
Vì đức Phật đã thấy nơi mọi chúng ta sẵn có tánh giác, chúng ta không cần tìm kiếm ở bên ngoài mà phải nhìn lại mình, phản quan lại mình cho tâm được an định.
Tâm an định tức là những ý thức lăng xăng lắng xuống hết, bấy giờ tánh giác sẽ hiện tròn đủ, không tìm kiếm ở đâu xa.
Khi chúng ta xoay trở lại mình, dẹp bỏ những lăng xăng của ý thức, gọi là định.
Từ định này sẽ hiện ra trí tuệ chân thật của chính mình.Như vậy trí tuệ chân thật cũng chính là tánh giác của chúng ta.
Ngược lại với thế gian, người ta lượm lặt những hiểu biết của kẻ khác về làm trí tuệ thông minh của mình, còn trong đạo chúng ta loại bỏ hết những lăng xăng của tâm thức.
Gạt bỏ tất cả lăng xăng thì tâm an định, tâm an định thì tánh giác hiện ra tròn đầy.
Được trí tuệ vô lậu rồi, chúng ta sẽ không còn rớt lại, không còn chìm trong luân hồi sanh tử nữa.
Như vậy người tu học bỏ ra, còn người đời học thu vào.
Hai bên khác nhau ở chỗ đó.
