Nhân có học trò ở xa hỏi về chữ “niệm” và cách tu tập liên quan đến chữ này, thầy trả lời:
Chữ ‘niệm’ là một từ, một khái niệm rất quen thuộc với những người học Phật dù thực tập theo tông phái, pháp môn nào.
Niệm hơi thở là pháp cốt lõi của Thiền tông
Niệm Phật là pháp cốt lõi của Tịnh tông
Niệm chú là pháp cốt lõi của Mật tông
Niệm giới là pháp cốt lõi của Luật tông
Niệm kinh là pháp cốt lõi của Giáo tông…
Cho nên người muốn tu tâm dưỡng tánh, thực tập Phật pháp, toạ thiền, niệm Phật, tụng kinh, trì chú mà không hiểu rõ và đúng về chữ ‘niệm’ sẽ ít có kết quả như mong đợi.
Thông thường chữ ‘niệm’ thường đuợc dùng trong từ ‘Chánh niệm‘ (tiếng Hán là 正念, tiếng Pali: sammā-sati, tiếng Phạn: samyak-smṛti).
Chánh niệm là một trong tám yếu tố quan trọng của Bát thánh đạo, là sự tỉnh thức, không thất niệm, không mê mờ, biết rõ các pháp một cách trọn vẹn, biết rõ những gì phát sanh ngay trong mỗi giây phút của hiện tại.
Chữ ‘niệm’ có thể được hiểu theo nhiều nghĩa, từ thấp lên cao, từ thô đến tế.
Nghĩa thường, niệm là nghĩ nhớ.
Theo chiết tự chữ Hán, thì trên chữ kim dưới chữ tâm nghĩa là cái tâm trong thời điểm hiện tại, cái tâm tại một thời điểm.
Người có thực tập thiền sâu sắc sẽ biết ‘niệm’ nhỏ hơn ý nghĩ, nhỏ hơn suy nghĩ. Có thể hiểu nhiều niệm thành ý nghĩ, nhiều ý nghĩ thành suy nghĩ, dòng suy nghĩ.
Tổ Tăng Hội nói chỉ trong khoảng khảy móng tay chúng ta trải qua 960 lần chuyển niệm
Chúng ta, ai biết rõ chánh niệm, tà niệm và vọng niệm sẽ sống an ổn tự tại
Có một số cách giúp chúng ta thực tập sống chánh niệm, tỉnh giác, ngăn tà niệm, trừ vọng niệm như sau:
Niệm hơi thở là pháp thiền quan trọng mà đức Phật đã dạy khi còn tại thế, nhiều vị thánh đệ tử chứng ngộ nhờ pháp này.
Từ đa niệm đến thiểu niệm đến nhất niệm rồi đến vô niệm
Khi mới tu, tu thiện niệm, bỏ ác niệm, dùng niệm ý niệm đến chỗ vô niệm mới vào chính đạo
Luyện được niệm lực mạnh mẽ thì không khó khăn, trở ngại nào không vượt qua được
Thường niệm Phật
Thường niệm Pháp
Thường niệm Tăng
Niệm vô thường
Niệm thoát sân si
Niệm thoát cố chấp
Niệm thoát vướng mắc
Niệm thoát ích kỷ
Niệm thoát đố kỵ
Niệm thoát tập khí
Niệm thoát kiến chấp
Niệm thoát tự ngã
Niệm thoát mặc cảm
Niệm thoát tự ti
Niệm thoát sợ hãi
Niệm thoát hơn thua
Niệm thoát hận thù
Niệm thoát bát phong
Niệm thoát sinh tử
Niệm thoát khổ sầu
Hàng ngày chúng ta thực tập các niệm như vậy, khi ta vướng mắc, buồn khổ vào cái gì, chúng ta niệm thoát cái ấy, dần dần tâm được vững chãi, không ỷ lại, nương tựa, ràng buộc, nô lệ cho bất cứ thứ gì trên đời.
Đó chính là niệm an vui tự tại, vượt thoát ưu sầu.
